آیه 116 سوره توبه

إِنَّ اللَّهَ لَهُ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ ما لَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَ لا نَصِيرٍ (116)

«1» سوره اسراء آيه 15.

«2» مجمع ج 3 ص 77.

ج5، ص 222

إِنَّ اللَّهَ‌: بدرستى كه خداوند عز و جل، لَهُ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ‌:

مرذات احديت او را بخاصه پادشاهى و سلطنت آسمانها و زمينها، پس هر چه خواهد كند بى‌مانع و منازعى، و تمام در تحت قدرت سبحانى است. يُحْيِي وَ يُمِيتُ‌: زنده گرداند مردگان را و بميراند زندگان را. وَ ما لَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ‌: و نيست شما را اى مؤمنان به غير از خداى تعالى. مِنْ وَلِيٍّ وَ لا نَصِيرٍ: كارسازى كه متولى امور شما شود و نه مددكارى كه يارى شما نمايد. و ممكن است كه خطاب به كفار باشد و معنى آنكه: خداى را پرستش و ستايش كنيد كه شما را به غير او متولى امرى نيست، كه حكم عقاب را از شما دفع كند و بجز او ناصرى نباشد كه عذاب را از شما بازدارد.

تنبيه- آيه شريفه اشعار است به آنكه اختلاف احكام نسبت به مسجد ضرار و قبا و غير آن، مفوض به خدا است كه ملك آسمان و زمين خاصه او باشد از حيث خلق و ايجاد و حكم و تغير، و ملك اتساع مقدور ذاتى است كه سياست و تدبير او را باشد و تصرف در حقيقت خداى را جل جلاله كه قادر باشد بر احياء و اماته، و شما خالقان را به غير ذات احديت او يارى و ياورى نيست، بلكه ولى و والى و متولى و والى شما و كار شما خدا است، پس پرستش و ستايش چنين منعمى را سزاوار باشد لا غير، و مشغول نكند شما را طلب ملك از مالك، زيرا طالب ملك نيابد ملك و نه مالك را، و لكن طالب مالك هر آينه يابد ملك و مالك را جمعا.

وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّى يُبَيِّنَ لَهُمْ ما يَتَّقُونَ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَلِيمٌ (115) إِنَّ اللَّهَ لَهُ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ ما لَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَ لا نَصِيرٍ (116)

ترجمه‌

و نباشد خدا كه گمراه كند جمعى را بعد از آنكه هدايت نمود آنانرا تا آنكه بيان كند براى ايشان آنچه را بايد پرهيز كنند همانا خداوند بهر چيزى دانا است‌

همانا خدا مر او راست پادشاهى آسمانها و زمين زنده ميكند و ميميراند و نيست مر شما را غير از خدا هيچ صاحب اختيارى و نه ياورى.

تفسير

خداوند حكم نكرده و نمى‌كند بضلالت و گمراهى جماعتى و وانميگذارد آنها را بحال خودشان و سلب نميفرمايد عنايت خود را از ايشان تا وقتى كه بيان بفرمايد براى آنها بتوسط انبياء و اولياء چيزهائى را كه واجب است از آنها پرهيز نمايند مانند محرمات و ترك واجبات چنانچه در كافى و عيّاشى و توحيد از امام صادق (ع) نقل نموده كه تا بشناساند بآنها موجبات سخط و رضاى خود را و پس از بيان اگر عمل نمودند جزاى آنها بهشت است و الّا سزاى آنها جهنم است و حكم خداوند است بضلالتشان و منع از ترحّمشان و واگذاردنشان بحال خودشان چون خداوند بهر چيزى دانا است و ميداند مواقع حسن و قبح عذاب و ثواب را و پادشاهى آسمانها و زمين ازان اوست و اختيار حيات و موت بدست اوست و شما غير از او صاحب اختيار و حافظ و نگهبان و نگهدارى نداريد البتّه چنين پادشاه قادر بى‌نيازى بكسى ظلم نميكند و تا حجّت را تمام ننمايد بر خلق خود آنها را عذاب نميفرمايد و در شأن نزول آيه بعضى گفته‌اند كه چون جمعى از مسلمانان قبل از نزول فرائض وفات كرده بودند مسلمانان بحضرت رسول عرض كردند حال آنها چه ميشود آيا معذبند يا خير اين آيه نازل شد و بعضى گفته‌اند بعد از نسخ بعضى از احكام سؤال نمودند از حال كسانيكه اطلاع پيدا نكرده بودند بر نسخ از مسلمانان مانند كسانيكه بجانب بيت المقدّس نماز ميخواندند بعد از تحويل قبله بجانب كعبه براى آنكه هنوز مطّلع بر تحويل نشده بودند پس اين آيه نازل شد و بنابر اين بايد بيان و اصل شود تا حجّت از خدا بر خلق تمام گردد چنانچه در اصول ثابت شده است ولى منوط

جلد 2 صفحه 629

بآنستكه مردم در طلب احكام تقصيرى ننموده باشند و كوتاهى در تحصيل علم نكرده باشند و اللّه اعلم.

إِن‌َّ اللّه‌َ لَه‌ُ مُلك‌ُ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌ِ يُحيِي‌ وَ يُمِيت‌ُ وَ ما لَكُم‌ مِن‌ دُون‌ِ اللّه‌ِ مِن‌ وَلِي‌ٍّ وَ لا نَصِيرٍ (116)

محققا خداوند تبارك‌ و ‌تعالي‌ اختصاص‌ باو دارد ملكيت‌ ذاتيه‌ تمام‌ عوالم‌ علويه‌ و سفليه‌ زنده‌ ميكند و ميميراند و نيست‌ ‌از‌ ‌براي‌ ‌شما‌ ‌غير‌ ‌از‌ ‌خدا‌ دوستي‌ و ناصري‌ إِن‌َّ اللّه‌َ لَه‌ُ مُلك‌ُ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌ِ كلمه‌ ان‌ّ و لام‌ اختصاص‌ دلالت‌ ‌بر‌ انحصار ميكند ‌که‌ احدي‌ ‌غير‌ ‌از‌ خداوند مالك‌ سماوات‌ و ارض‌ نيست‌ مخصوص‌ باو ‌است‌

جلد 8 - صفحه 326

و سماوات‌ شامل‌ تمام‌ عالم‌ علوي‌ ميشود ‌از‌ مجردات‌ عالم‌ عقول‌ و نفوس‌ و ارواح‌ و ماديات‌ ‌از‌ عرش‌ و كرسي‌ و لوح‌ و قلم‌ و كرات‌ جويه‌ و آنچه‌ ‌در‌ ‌آنها‌ خلق‌ فرموده‌ ‌از‌ ملائكه‌ و ‌غير‌ ‌آنها‌ و ارض‌ شامل‌ تمام‌ عالم‌ سفلي‌ ميشود ‌از‌ جمادات‌ و نباتات‌ و حيوانات‌ و جن‌ و انس‌، و بعبارت‌ جامع‌ جميع‌ ‌ما سوي‌ اللّه‌ تماما مخلوق‌ و مملوك‌ ‌او‌ هستند و بس‌.

يُحيِي‌ وَ يُمِيت‌ُ حيات‌ ‌هر‌ چيزي‌ بحسب‌ ‌خود‌ ‌او‌ ‌است‌، حيات‌ جمادي‌، نباتي‌، حيواني‌، انساني‌، ملكي‌ ‌حتي‌ بلكه‌ نفس‌ ايجاد شيئي‌ احياء شيئي‌ ‌است‌ و افناء ‌آن‌ اماته‌ ‌او‌ ‌است‌ و ‌اينکه‌ دو صفت‌ ‌از‌ صفات‌ ده‌گانه‌ ‌است‌ ‌که‌ مختص‌ باو ‌است‌ ‌در‌ باب‌ توحيد افعالي‌ خلق‌، رزق‌، احياء، اماته‌، غني‌، فقر، عزت‌، ذلت‌، صحت‌، مرض‌ و البته‌ ‌هر‌ كدام‌ اسباب‌ و مقتضياتي‌ دارد ‌بر‌ حسب‌ ‌خود‌.

وَ ما لَكُم‌ مِن‌ دُون‌ِ اللّه‌ِ مِن‌ وَلِي‌ٍّ وَ لا نَصِيرٍ ولي‌ّ اولي‌ بتصرف‌، صاحب‌ اختيار دوست‌، نگهبان‌ ‌يعني‌ ‌غير‌ ‌از‌ ‌خدا‌ نداريد كسي‌ ‌را‌ ‌که‌ ‌شما‌ ‌را‌ ‌از‌ بليات‌ نجات‌ دهد و ‌براي‌ ‌شما‌ كاري‌ انجام‌ دهد و بشما عنايتي‌ داشته‌ ‌باشد‌ و نصير و ياري‌ كننده‌ و معين‌ ‌شما‌ ‌باشد‌ زيرا احدي‌ ‌در‌ مقابل‌ اراده‌ و مشيت‌ حق‌ هيچگونه‌ قدرتي‌ ندارد ‌خود‌ ‌او‌ ‌هم‌ مقهور و محكوم‌ و ملك‌ ‌خدا‌ ‌است‌.

]

(آیه 116)- در این آیه روی این مسأله تکیه و تأکید می‌کند که: «حکومت آسمانها و زمین برای خداست» (إِنَّ اللَّهَ لَهُ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ).

و نظام حیات و مرگ نیز در کف قدرت اوست، اوست که «زنده می‌کند و می‌میراند» (یُحْیِی وَ یُمِیتُ).

و بنابراین «هیچ ولیّ و سرپرست و یاوری جز خدا ندارید» (وَ ما لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا نَصِیرٍ).

اشاره به این که، شما نباید بر غیر او تکیه کنید، و بیگانگان از خدا را پناهگاه یا مورد علاقه خود قرار دهید، و پیوند محبت خویش را با این دشمنان خدا از طریق استغفار یا غیر آن بر قرار و محکم دارید.